ADİ ÇOBANYASTIĞI (CHAMOMİLLA RECUTİT L.) VƏ ƏTİRLİ ÇOBANYASTIĞINDAN (CHAMOMİLLA SUAVEOLENS L.) ALINAN BİOAKTİV KOMPONENTLƏRİN TƏDQİQİ

Elmi-texniki tərəqqi əsrində bitkilərin kimyəvi tərkibinin öyrənilməsi, hər bir biokimyəvi maddənin insan və heyvan orqanizminə təsiri, onlardan müxtəlif dərman formalarının preparatların hazırlanması ən aktual məsələlərdən biri olmuşdur. Məsələnin aktuallığı ondadır ki, bu sahədə çox elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilsədə, hələ də araşdırmalar tamamlanmamışdır. Məlum olduğu kimi, hazırda preparatlarından uzaqlaşan təbii üsullarla müalicəyə üz tutan dünya səhiyyəsində bitki mənşəli dərmanlardan istifadəyə xüsusi önəm verilir. Azərbaycan florasında rast gəlinən fitoterapiyada əvəzsiz qiyməti olan bitkilərindən istifadə qaydalarının göstərilməsi müasir dövürdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bitkilər təbiətdə qeyri–üzvi maddələrdən üzvi maddələr hazırlayan yeganə canlı orqanizmlərdir. tərəfindən hazırlanan maddələr, ilk sintez məhsullarına (ilk metabolitlər) ikinci (ikinci metabolitlərə) bölünür. İlk metabolitlərə - karbohidratlar, zülallar, lipidlər, fermentlər vitaminlər, isə turşular, alkaloidlər, qlikozidlər, fenol birləşmələri aiddir bunların da əksəriyyəti farmokoloji (yunan sözü olub, farmakon – ya zəhər, qnozis məlumat bilik deməkdir) fəal maddələrdir. Tərkiblərində nöqteyi nəzərdən olan, müəyyən dərəcədə fizioloji-biokimyəvi təsir göstərən bitkilər “dərman efir yağlı bitkilər” adlanır. Bitkilərin orqanlarında bioloji aktiv aşı qətranlar, törəmələri, flavanoidlər, yağları edilir. Bu birləşmələr farmokoqnoziyada xəstəliklərin müalicəsində öz təsdiqini tapmış Respublikası ərazisi torpaq– iqlim şəraitinə görə zəngin örtüyünə malikdir. Belə respublikamızın şəraiti, münbit torpaq örtüyü, həmçinin digər faktorlar nəinki bitkiləri, hətta özünün bioloji, botaniki əhəmiyyətinə böyüməsi, çoxalması üçün əlverişlidir. Ölkəmizin bölgələrində halda bitən yüzlərlə qiymətli bitkilərinə gəlinir, ümumilikdə təbabətdə olunan bitkilərinin 60–65%–i Respublikasının torpaq-iqlim regionlarında bitirlər. Respublikamızın elmi–təbabətində 200 növə yaxın olunur. məqsədlə il min tonlarla bitkiləri tədarük edilir kütlənin 50%–ni yabanı təşkil Dərman kosmetoloji vasitələrinin alınmasında xammal kimi edilə biləcək bitkilərdən çobanyastığı (Matricaria L.) bitkisidir. Dünya florasının tərkibində çobanyastığının 50 növü yayılmışdır. Çobanyastığı astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklər (Asteraceae fəsiləsinə aiddir. Bunlardan yalnız üçü insanlar faydalı Ən məşhur tibbi aptek (Chamomilla Matricaria L.), ətirli Suaveolens yalançı yabani çobanyastığıdır.Yabani demək olar bütün Avropa təbiətində yayılmışdır əksər ölkələrində ABŞ-da beçərilir. Çobanyastığının başqa Anthemis Nobilis kəs Roma İngilis tanınır. İngiltərə, Belçika, Fransa bitkisi becərilir. Azərbaycanda əsasən 2 növünə adi (Chamomie Recutita çobanyastığına təsadüf növləri Azərbaycanın regionunda, o cümlədən Qərb bölgəsində, Kür Araz ovalığında şəkildə geniş bəziləri mədəni Məqalədə bölgəsinin aləminin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin cinsinə aid Aptek ilə dilcikvari çiçəksiz növündən maddələrlə yağının alınması fiziki-kimyəvi xassələri tədqiq edilmişdir. Adi ekstraksiyasından alınan maddələrin kəmiyyət keyfiyyət tərkibi öyrənilmişdir onların müqayisəli təhlili aparılmışdır. yaş xammala miqdarı 0.64%, 0.61% bitkisinin müalicəvi xüsusiyyətləri əsasında əldə edilən yağından kosmetologiyada tərkibli məlhəm lasyonların hazırlanmasında etmək olar. Açar sözlər: Çobanyastığı, yağı, etil spirti, ekstraksiya, maddə.